http://www.smongol.com/ -iin forumaas:
hiimori
Negdsen: 2004-5 sar-14
Bichlegueued: 730
Bairlal: yapon
Bichigdsen: Baa 9 sar 10, 2004 10:29 am Bichlegiin garchig: Mongoliin irgen bolhd huchir uu?
--------------------------------------------------------------------------------
mongoliin irgen bolhd huchir uu?
oiroos olon ovor mognolchuud ingej asuuh bolj baina.
tegeed unheer yamar baidag bol?
_________________
do not ask what your country can do for you, ask what you can do for you country.
Ehend och
halh hun
Zochin
Bichigdsen: Byam 10 sar 23, 2004 6:10 pm Bichlegiin garchig:
--------------------------------------------------------------------------------
Odoohondoo huchir baina mongotei hujaanuud turuuleed bolod baina. Bid uunigi temtsej halna, mongol hun mongoliin irgen boloh ni ehnii asuudal boloh tsagiig bid bii bolgono tevcheerei huleeh heregtei.
Ehend och
Zochin
Bichigdsen: Lha 11 sar 03, 2004 11:49 pm Bichlegiin garchig:
--------------------------------------------------------------------------------
halh hun bichsen:
Odoohondoo huchir baina mongotei hujaanuud turuuleed bolod baina. Bid uunigi temtsej halna, mongol hun mongoliin irgen boloh ni ehnii asuudal boloh tsagiig bid bii bolgono tevcheerei huleeh heregtei.
hoe chii yamar mongloo aldsan hun bee??? yugeed uvur mglchuudiig demjeed bgaa yum chii arai naaduuliigaa mgl hun geed irgenee bolgohgui gehgeed gaaa yum uu???? zuvhun halh hunuus oor hun hezee ch herhev ch mgl ulsiin irgen bolj bolohguui
Ehend och
Zochin
Bichigdsen: Lha 11 sar 03, 2004 11:51 pm Bichlegiin garchig:
--------------------------------------------------------------------------------
Ern mgliin irgen bolhod mah hetsuu shuu yahav mgld avilgal ih hugjsun uchraas neg gants hoyor huurhchihson hujaa uvur mgluud bolchihdog yum gehdee nom yosoor n yavbal taa nar mgl ulsad 10 jil amdarsan tend tursun bgaad ch nemergui shd
Ehend och
Zochin
Bichigdsen: Dav 12 sar 27, 2004 12:49 pm Bichlegiin garchig: mongol_hiphop_ohin
--------------------------------------------------------------------------------
humuus ayagui hetsuu l gediin shd... minii sonssonoor bol hervee ta nar manai mongold hurch ircheed manai irgen bolyo gevel manai zasgiin gazar avdag l yum gesen, harin ta nariig hyatad ooriinhoo haryanaas gargadaggui yum shig bna lee sh dee....
Ehend och
amin-nutag
Zochin
Bichigdsen: Baa 1 sar 07, 2005 4:44 pm Bichlegiin garchig: Re: Mongoliin irgen bolhd huchir uu?
--------------------------------------------------------------------------------
hiimori bichsen:
mongoliin irgen bolhd huchir uu?
oiroos olon ovor mognolchuud ingej asuuh bolj baina.
tegeed unheer yamar baidag bol?
Sain bna uu?Ta bugdiin sanaliig unshlaa.mgl-chuud bie bien luugee temuulj baigaa n sain bna.Gehdee gadaadiin irgenshiltei busad humuustei ovormgl-chuud ene chatsuu erhiig edelj,uureg huleeh n damjiggui.Mgl ulsiin huulind mgl ulsiin toriin huuli togtoomj,ner hundiig ondort orgon yavj chadah,mgl orond 5 jil tasraltgui amidarsan,mgl ulsiin huuli togtoomjiig hunee hundetgedeg gadaadiin irgend irgenshih erhiig toriin baiguullaga avch heleltseed zovshooroh tohioldold irgenshiliig olgodog huuli togtoomj bii yum.Harin odoogoor mongotei hujaa nariin irgenshil avsan gej yarigddag asuudal huuliin hureend yavagdaagui baival ilruulj mgl ulsiin huuli zorchsond tootson yal edluuleh undesleltei bolood bgaa yum.Herev ter hujaa nar tiim unemleh avsan huuli zorchson bol mgl-iin huuli sahiulah baiguullaguud,tsagdaagiin eronhii gazar,tagnuuliin tov gazriin haraa hyanaltand hezee ch ortoj yal huleehed nelen l gesen ug shuu dee/minii bodloor tedgeer humuus mongo ogch huuramch mgl ulsiin irgenii unemleh l avsan baih daa/.Er n mgl toriin zugees udahgui gadaadiin huuli bus irged,mgl huuli zorchigch gadnii irgediin talaar nuhatstai arga hemjee avna gedegt itgeltei bgaa.Ard tumen ch mash ih shaardaj shahaj bui yum.Harin tsaashid ovorchuudiig mgl ulsiig unen setgeleesee hundetgen,huuli togtoomjiig chandlan sahih mgl-oo gesen setgeltei humuusiig manai ulsiin irgen bolgoj baih asuudliig tor zasag bas anhaarah baih gej bodoj bna.Ongorson onii suulchiin tootsoogoor huuliin daguu niitdee 214 hun mgl irgenshiltei bolson bgaa yum bnalee.Mongol ulsiin irgen hun mongol ulsiin erh ashig,huuli togtoomjiig deedlen hundetgej huuli zorchson tohioldold toriin huuliin hariutslagiig ch huleeh uureg noogdoh uchirtai bilee.Za ingeed ta bugd ooriin sanasnaa bichij yariltsaj bgaarai bayartai.Sain saihniig husen erooyo!
Ehend och
Zochin
Bichigdsen: Puer 2 sar 10, 2005 8:53 pm Bichlegiin garchig: Re: Mongoliin irgen bolhd huchir uu?
--------------------------------------------------------------------------------
bid negdeh yostoi. orosiin buriad ovor mongol yalgaa bhgui adilhan mglchuud . negdej l baij huchirhegjine. uuniig mongoliin tor il bish ch demjij bgaa bh gej bodoj bna
Ehend och
Almas
Negdsen: 2005-2 sar-10
Bichlegueued: 1
Bichigdsen: Puer 2 sar 10, 2005 11:21 pm Bichlegiin garchig:
--------------------------------------------------------------------------------
Uneheer negdeh ni zuv gehdee tsag ni boloogui baina... Ehleed bugdeeree hun bur uursniiguu hugjuuleh heregtei baihaaa??
Uver Mongolchuud Ar Mongol gej divaajingiin oron meteer tusuulj baina... getel ter Mongol ni avilgal heel haluulid idegdeed yalzraad bur yadag deeree tulchihaad baina shuu dee Getel tiisheegee zutgeed yahav dee! Odoo ar Mongoliin un buriin tolgoid yaj Solongos, Yapon Amerik ruu yavj har ajil hiij heden tsaas olj ger ruugee yavuulah ve? gedgees oor bodoltoi hun hovordood baih shig...
Getel Ovor Mongolchuud ta nar ochood bas l nemergui met??
Tegsnees yer ni Mongol gej oogiigoo boddog bol halhuud ch bai, buriaduud ch bai, barguud ch bai dor burnee internet, nom setguul yu baina bugdiig ashiglaad uneheer chadaltai medlegtei bolood, Mongol ulsad hereg bolohoor hun bolj humuujitsgeegeed uls orondoo uildver, materiallag baaziig hugjuulj odoogiin ganzagachin (oligtoi uildver baihgui naimaa, zeel, butsaltgui tuslamj, hamag unet baigalaa suitgej altaa uhaj gadaadad gargaj l ami zuutsgaaj baigaa) Mongoloo uls shig uls bolgon hugjuulj ergen negdej huchirheg ezent uls ih Mongoloo sergeej chadahgui yumaa gehed ene baigaagaa uud ni tataad avah yumsan daa...
Ovor Mongol, Ar Mongol, Buriad...
Зохицуулагч: Bathuyag
-
Almas
- ☆★☆卍 ★ 卍☆★☆
- Бичлэг: 2639
- Элссэн: 2005-02-12, 22:25
- Танилцуулга: Монголчууд маань компьютер гэдэг юмыг гартаа оруулж бүгд өөр өөрийн ажил, амьдралдаа мессенжер, тоглоом тоглох, бичиг баримт шивихээс илүүгээр ашиглаад сурчихвал улс орны маань хөгжил тэр чигээр нь чирснээс илүү дугуйтай тэргэн дээр тавиад түрсэн мэт урагшаа өнхрөх байх гэж боддог юм. Анх 2005 оноос Дусал.нэт веб сайтыг Форум хэлбэрээр ажиллуулж эхлэсэн. Олон олон найзуудтай болсон, хамтарч бас нэлээд юм сурч мэдсэн, гэж боддог. Цаашдаа ч гэсэн...
- Байрлал: Дэлхий дээр л ;-)
- Contact:
-
Almas
- ☆★☆卍 ★ 卍☆★☆
- Бичлэг: 2639
- Элссэн: 2005-02-12, 22:25
- Танилцуулга: Монголчууд маань компьютер гэдэг юмыг гартаа оруулж бүгд өөр өөрийн ажил, амьдралдаа мессенжер, тоглоом тоглох, бичиг баримт шивихээс илүүгээр ашиглаад сурчихвал улс орны маань хөгжил тэр чигээр нь чирснээс илүү дугуйтай тэргэн дээр тавиад түрсэн мэт урагшаа өнхрөх байх гэж боддог юм. Анх 2005 оноос Дусал.нэт веб сайтыг Форум хэлбэрээр ажиллуулж эхлэсэн. Олон олон найзуудтай болсон, хамтарч бас нэлээд юм сурч мэдсэн, гэж боддог. Цаашдаа ч гэсэн...
- Байрлал: Дэлхий дээр л ;-)
- Contact:
-
Almas
- ☆★☆卍 ★ 卍☆★☆
- Бичлэг: 2639
- Элссэн: 2005-02-12, 22:25
- Танилцуулга: Монголчууд маань компьютер гэдэг юмыг гартаа оруулж бүгд өөр өөрийн ажил, амьдралдаа мессенжер, тоглоом тоглох, бичиг баримт шивихээс илүүгээр ашиглаад сурчихвал улс орны маань хөгжил тэр чигээр нь чирснээс илүү дугуйтай тэргэн дээр тавиад түрсэн мэт урагшаа өнхрөх байх гэж боддог юм. Анх 2005 оноос Дусал.нэт веб сайтыг Форум хэлбэрээр ажиллуулж эхлэсэн. Олон олон найзуудтай болсон, хамтарч бас нэлээд юм сурч мэдсэн, гэж боддог. Цаашдаа ч гэсэн...
- Байрлал: Дэлхий дээр л ;-)
- Contact:
ХYНИЙ БYТЭЭСНИЙГ НИЙГЭМ НЬ YНЭЛДЭГ БАЙХ ЁСТОЙ
(Цахим Єртєє Сvлжээнээс)
Oovr Mongolyn Aduuchin Zaluu
Zamdaan Magazine for US Mongolians No.23, 2005 (sunduinjud@yahoo.com or zamdaan@yahoo.com)
Алаг хорвоогooр бэдрэн яваа бидний монголчууд Ар, Євєр гэлтгvй хувь тавилангийн зєрєгт, холын Америк орноо ийнхvv уулздаг байжээ. Замын хvний vгийг заавал сонсдог нэгэн монгол ёс бий. “Алтан хундагa”-аар тvрлэг хийж, анд нєхдийн сэтгэлийг уудлан хэдэн vг хэлvvллээ.
Цэрэндорж: Єнєєдєр бидний угсаа нэгт Євєр Mонголын эрдэмтэн 2 залуутай уулзаж ярилцаад сууж байна. Та бvхэн єєрсдийгєє товч танилцуулaхгvй юу?
Макихара: Миний монгол нэр Соёлт, япон нэр маань Макихара. Макихара гэдэг бол тал нутгийн малчин гэсэн утгатай юм. Би єєрєє малчин байсан. Бага байхдаа Євєр Mонголд соёлын хувьсгалын vеэр хvмvvс яаж тамлагдан зовж явсныг нvдээрээ vзэж ирсэн. “Монголыг монголоор нь” гэж бие биеийг нь зодуулдаг учрaac хvн зодсон хvмvvсийн ихэнх нь монголчууд байдаг байсан. Тиймээс манай ээж монголоо зодсон монголчуудын “махыг нь идэх юмсан” гэж хараадаг, их занадаг байсан. Cvvлд нь хvн зодсон тэдгээр монголчууд зохих хэмжээний шийтгэл хvлээсэн. Єєрсдийн боловсрол, соёл нимгэнээс болоод тийм гэмтэй, хууль бус зvйл хийж байсан. Хувьсгалч, шударга сайн хvн болох гээд цаад учрыг нь олохгvй, муу хvчний эрхэнд єєрсдийн ах дvv, тєрєл садан, ойр дотнын хvмvvсээ зодоод cоёл боловсролгvйгээсээ болоод єєрсдийгєє vрж байсан. Цаад талын єдєєсєн бодлогыг нь бид эрэгцvvлэх ёстой. Бид тэр vед ар талын бодлыг нь мэддэггvй байсан, энэ утгаараа хvнд соёл боловсрол хэрэгтэй юм. Би Нацагдорж гуайн “Хуучин хvv” зохиолыг маш олон дахин уншсан. Сургууль байгуулъя, ядахдаа бага сургууль байгуулъя гэж их эртнээс бодож байлаа. 1987 онд Японд ирээд, 1989 онд Японы нэгэн компаниас хєрєнгє мєнгийг нь ивээн тэтгvvлээд, Мацумото гэдэг хvнтэй Япон хэлний сургууль байгуулсан. Байгаль гэдэг хvн хамтарч байгаад, сvvлд нь Євєр Монголоос 200-гаад оюутан Японд ирvvлж, манай сургуульд суралцуулсан. Энэ бол Євєр Монголын соёлд миний оруулсан хувь нэмэр.
Баатар: Тэгвэл єєрєє Байгалийг анх Японд авчирсан хvн байна шvv дээ?
Макихара: Тиймээ, би тэр сургуулиа байгуулаад Байгалийг авчирсан. Cургуулиа тєгсєєд их сургуульдаа vлдсэн, сурлагын маш єндєр амжилт vзvvлээд багшилж байсан хvмvvсийг би авчирсан. Мэдээж ингэж залуусыг авчраад байхаар манай ах дvv, садан тєрлийн хvмvvс надад маш их гомддог. Хvний хvмvvсийг авч яваад, єєрсдийгєє авдаггvй гээд надад гомддог байхгvй юу. Xамгийн гол нь би єєрийн ах дvv садангаас авчирч болно. Авчирсан хойно тэд шаардлага хангадаггvй. Тийм учраас тєгсєж ирээд нийгэмдээ ямар vр бvтээл гаргаж чадах вэ гэсэн утгаараа дандаа сургуулийн багш нарыг сургасан. Японд яваад Євєр Монголд ирсний дараа нь тэднийг бvгдийг нь дуудаж асуусан байсан. Хятадаас Японд явах хvн асар их зоос мєнгє тєлдєг юм. Би тэднээс мєнгє аваагvй учраас тэд их гайхаж, миний ард талд намайг хэн дэмждэгийг сонирхож байсан.
Цэрэндорж: Та єєрєє Японд сургуульд ирэхдээ ямар шалгуур давж байв. Тэр vед ямар бэрхшээл саад байв?
Макихара: Японы байгууллагаас Японд суралцуулна гэсэн бичиг авсан. Мєн би япон найз нартай байснаа хvмvvст хэлдэггvй, зєвхєн миний хэдхэн найз л намайг мэддэг байсан. Яагаад гэвэл Хятадын засгийн бодлого маш хатуу байсан.
Цэрэндорж: Сургуульд явахаар урилга, виз авсан уу?
Макихара: Сургуульд явахаар виз авсан.
Цэрэндорж: Японд сургуульд сураад, тэндхийн хvнтэй танилцаж гэр бvл болсон гэсэн. Мєн 1993 онд Ар Монголд сургууль байгуулсан юм байна. Тэгэхэд Монголд байдал ямар байсан, єєрт чинь юу бодогдож байв? Сургууль байгуулахад бэрхшээл их тохиолдов уу?
Баатар (нэмэлт): Яагаад чухам Ар Монголд cургууль байгуулсан юм бэ? Євєр Монголд байгуулж болоогvй юм уу?
Макихара: Монголд ардчилал анх гарахад би Японд байсан. Тэгээд Японы Гадаад хэргийн яамны орчуулагчаар Монголд ирсэн. Тэр vед шадар сайд Ганболд байсан. Монголын талаар бvрэн дvvрэн ойлголт байгаагvй. Mонголчууд сайхан амьдардаг, халуун дотно хvлээн авна л гэж боддог байсан. Бvх Євєр Монголчууд миний адил боддог байсан байх. Яагаад гэвэл биднийг хvvхэд байхад Євєр Монголд “Ар Монголд очвол авгай хvvхэд аваад их сайхан амьдардаг” гэсэн нэг домог яриа байсан. Ингээд би Монголд анх удаа япончуудтай хамт очсон. Японы Засгийн газрын шугамаар явсан болохоор маш хvндтэй хvлээж авсан. Хамгийн сайхан санагдсан зvйл гэвэл жолооч нь монгол хvн, тэгээд нуух юу байх вэ сайхан монголоор яриад л чихэнд сонсголонтой, жолооч монголоор сайн байна уу гээд монголоор ярих онцгой сайхан байсан. Хятадад бол жолооч нь дандаа л хятад байна шvv дээ. Тэгээд эхний єдєр ажил алба гээд гадуур гарах зав олдоогvй. Харин дараа єдрийн єглєє эрт босоод автобусанд суугаад явсан, хаа хvрсэн, ямар автобусанд сууснаа одоо хvртэл санахгvй байна. Зvгээр л автобусанд суугаад хvмvvс монголоор ярихыг сонсоод нэг бvтэн тойрч явсан. Энэ бол 90 оны євєл 1 сард болсон явдал.
Цэрэндорж: Японы ямар тєлєєлєгчид байв?
Макихара: Гадаад яамны хvмvvс, бизнесийн эзэд, Тоёото машины vйлдвэрийн хvмvvс явж байсан.
Баатар: Хvмvvс монголоор ярьж байсан гэж байна шvv дээ. Тэгэхээр монголоор ярих чихэнд чинь хоногшоогvй байсан гэсэн vг vv?
Макихара: Автобусанд энгийн хvмvvс хоорондоо монголоор ярихаар монгол хэл чинь мєхєєгvй, амьд байгаа юм байна гэж бодохоор сайхан байсан. Бид чинь Хєх хотод автобусаар явахад дандаа хятадаар ярьдаг шvv дээ. Тийм болохоор автобусны жолооч, хураамж авагч, зорчин хэрэгчид бvгдээрээ монгол байсан болохоор ёстой нєгєє цус хєєрєх шиг болсон.
Цэрэндорж: Тэгээд монголд удсан уу?
Макихара: Ердєє 5 хоноод буцсан.
Баатар: Ямар сэтгэгдэлтэй буцсан бэ?
Макихара: Маш єндєр сэтгэгдэлтэй буцсан. Дараа нь Тоёотогийн vйлдвэрийн хvмvvстэй орчуулагчаар ирсэн. Японы уруулын будгийн vйлдвэрт хонины ноосны зунгаг хэрэгтэй болоод Монголоос ноос авч цэвэрлэн, тосоор нь уруулын будаг хийх судалгаа хийж байсан юм.
Цэрэндорж: Хэдийнээс Монголд сургууль байгуулах санаа тєрсєн бэ?
Макихара: “Монголд юм хийхгvй бол болохгvй” гэсэн санаа ардчилал эхлээд юм сайхан чєлєєтэй болоод ирсэн тэр vеэс бодогдсон юм. Энэ тухай миний бичсэн тэмдэглэл бий. Улаанбаатар бол монголчуудын тvvх соёлын єв байх ёстой. Тэгээд монгол хvчтэй байх юм бол Євєр Монголоо татаад аваад явна гэсэн бодолтой. Анх би Євєр Монголд сургууль байгуулах гэж байсан юм. Тэгвэл хєрєнгє мєнгє тєдийлэн их шаардахгvй байсан юм. Гэхдээ би Монголд байгуулсан. Энэ тухай хятадуудад шууд хэлж боломгvй, хэлэх арга хэлбэр єєр. Тэгээд Євєр Mонголд монгол сургууль байгуулья, энд хятад, тєвд, тангад ямар ч хvvхэд сурч болно. Гагцхvv конкурсийг монголоор єгнє, бvх хичээлийг монголоор заана гэсэн байр суурийг би баримталсан. Гэтэл Євєр Монголын боловсролын газраас хичээлийг 50 хувь монгол, 50 хувь хятад хэлээр заах, мєн монгол хятад хvvхдvvдийг хамт сургах заавар єгсєн. Би vvнд дvргvй байсан.
Баатар: Xэрвээ Євєр Монголд сургууль байгуулж болохгvй бол хэрхэн ажиллах талаар ямар бодолтой байсан бэ?
Макихара: Би бас Улаан-Vдэд япончуудтай хамт очиж байсан. 1991 онд Улаан-Vдэд Буриадын боловсролын сайд Намсраев гуайтай уулзаж, тэндхийн сургуулиудад япон хэл заах багш нарыг vнэгvй байраар хангаж, цалин єгье гэж тохирсон.
Цэрэндорж: Улаан-Vдэд Японоос Монгол руу орчуулга хийж байв уу?
Макихара: Vгvй, японоос монголоор дамжиж, орос руу давхар орчуулга хийж ойлголцож байсан. Ингээд Улаан-Vдэд сургууль байгуулахаар болов. Намсраев сайд их дэмжиж байсан. Энэ дагуу боловсролын газрын дарга Манжиев гуайг Японд урьсан. Эм болон ачаа зєєдєг тэргэнцэр Японд хийлгэх, Улаан-Vдэд сургууль байгуулахaaр харилцан тохиролцоо хийсэн. Манжиев гуай 1992 оны 9 сард Японд ирэх ёстой байтал ирээгvй. Ингээд Улаан-Vдэд сургууль байгуулах яриа маань бvтэлгvй болсон. Тэгээд бид нийт монголчуудын голомт болсон Ар Монголд ирж сургууль байгуулахаар Боловсролын сайд Єлзийхутаг гуайтай уулзаж, сургууль байгуулъя гэсэн чинь Улаанбаатараас 70 км хол орос цэргийн vлдээсэн газрыг зааж єгсєн. Тэр vед манай дарга Yнo Шиёо гэдэг япон хvн уурлаад, юу ярьж байгаа юм гээд Япон руу буцсан.
Цэрэндорж: Yнo Шиёо гуай ямар алба хаадаг хvн байсан бэ?
Макихара: Японы Боловсролын яамны дэргэд Хvvхэд багачуудын боловсролын тєв гэж байдаг. Тэндэхийн Гvйцэтгэх зєвлєлийн гишvvн хvн байсан. Тэр хvн Монголд 5 хоногийн томилолттой ирсэн боловч, зорьсон хэрэг маань бvтээгvй болохоор 2 хоноод Япон руу буцсан. Бид явах онгоцоо хvлээлгvй вагоноор буцаж байсан. Тэгээд би Байгальд энэ тухай хэлсэн. Монгол хvний хэлж байгааг шууд япон хvнд шууд хэлж болдоггvй. Иймээс бид сайн ойлголцоогvй юм. Ингээд би 1993 онд эргээд Монголд ирсэн. Яг сургууль байгуулах гэтэл авилгын асуудалтай тулгарсан. Гэхдээ яг авилга гэж хэлэхгvй л дээ. Зvгээр бичиг баримт чинь бvтэхгvй, болоогvй байна гээд дахин дахин явуулаад, удаашруулаад байдаг. Тухайн vед тийм л байсан юм. Манай дарга тэгэхэд гайхаж байсан, чи Монголд сургууль байгуулах гэж байж яагаад авилга єгч байгаа юм бэ гэж. Тэгэхэд нь би хэлсэн, за би Хятад, Буриадад сургууль байгуулах гээд чадаагvй тул авилга єгсєн ч монголчууддаа єгье, xятадуудад ч гэсэн тухайн vед бага сага авилга єгдєг тийм юм байcан. Гэвч тухайн vед тэдэнд би авилга єгєх шаардлага гараагvй. За тэгээд Mонголд єнєєдєр айл, хvний амьдралын тvвшин ямар байгаа билээ, авилга єгсєн ч би монголдоо єгье гэж хэлдэг байсан. Одоо манай дарга хааяа тоглоомоор хэлдэг байхгvй юу. Чиний авилга чинь хэрээс хэтэрсэн биш vv гэж. За ингээд сургууль байгуулах ажлаа эхэлж байсан даа.
Цэрэндорж: Сургууль байгуулах таны санаа байсан байна. Тэгэхээр япончууд таныг дэмжээд хєрєнгє мєнгийг нь гаргасан байна уу?
Макихара: Японы талаас маш их дэмжиж, бvх мєнгє тєгрєгийг би єєрєє хариуцаж байсан. Жишээлбэл, Японы тал бидний сурах бичгийг контейнерээр vнэ тєлбєргvй зардлыг нь даагаад ирvvлж байсан. Тэгээд манай дарга чамайг vндэстнийхээ тєлєє юм хийж байгаа учраас бид дэмжиж байна. Харин чи эхэлсэн ажлаа гvйцээ, бид чиний цалинг таслахгvй єгье гэж байсан. Энэ бол их том дэмжлэг бoлcoн.
Баатар: Тэр чинь Японы Соёлын яамны гол бодлого мєн vv?
Макихара: Япон хэдийгээр зах зээлийн орон боловч, соёл боловсролыг их дэмжиж, намайг Монгол дахь ажлаа бvтэлтэй сайн хийж дуусга, битгий наашаа яарч ирээрэй гэж цалин мєнгийг тасралтгvй єгч байсан нь маш том дэмжлэг.
Баатар: За тэгээд сургууль байгуулах эрхээ авчээ. Яг єєрєє орж ирэхэд байр савнаас эхлээд хєєцєлдєх юм их байв уу. Энэ бvгдийг яаж амжуулсан бэ?
Макихара: Эхлээд бид намын сургуультай гэрээ хийж, тэр байрны засварыг хийнэ гэж. Гэтэл яг ажил эхэлтэл та нар чинь 100% гадаадын хєрєнгє оруулалттай компани байна гээд тvрээсийнхээ vнийг нэмсэн. Хэрэв vнэтэй гэж байгаа бол єєр газар ол гэсэн. Тэгээд яахав, тухайн vед бид ярьж хєєрєєд vнээ нэмсэн. Хэрэв энэ бvгдийг Японы талд хэлэх бол бол тэд ойлгохгvй, шууд татгалзаж болох байсан. Японд гэрээ бол гэрээ, тvvнийгээ зєрчвєл шууд хvчингvй болно. Тийм учраас би япончуудтай ярилгvй, энэ бvгдийг зохицуулах шаардлага гарсан.
Баатар: Тэр vед та Японы иргэн байсан уу, аль эсвэл...
Макихара: Арай болоогvй байсан. За тэгээд тэндээсээ гараад Барилгын Цэргийн Удирдах газарт нvvж ирсэн. Тухайн vед 4 давхрын 2 давхар нь айхтар муудсан байв. Та нар сургууль байгуулах гэж байгаа бол бид дэмжинэ гээд 5 жилийн хугацаатай гэрээ байгуулсан. Тэгээд тухайн vеийн ханшаар 6 сая тєгрєгийн засвар хийсэн. Гэтэл засварын дараа гэрээ маань нэг жилийн хvчинтэй болсон. Яагаад гэвэл бид та нарыг Mонголын компани гэж гэрээ хийсэн, гэтэл Японтой хамтарсан юм байна, vнээ нэмлээ гэсэн. Тэгэхэд нь би хэлсэн, таныг 5 жил хєдлєхгvй гэхээр чинь би гэрээ байгуулсан, одоо мєнгєє буцааж авъя даа гэсэн. Гэтэл мєнгє байхгvй, єєр газар олж ор гэсэн.
Цэрэндорж: Mаш олон хvндрэл бэрхшээл учирсан байж таарна. Зах зухаас нь бид гадарлаж байна. 1993 оноос хойш 12, 13 жил болжээ. Одоо танай сургууль ямар тvвшинд хvрсэн бэ?
Макихара: “Yнэнээр явбал vхэр тэргээр туулай гvйцнэ” гэдэг шvv дээ. Залуу ч байсан, зоригтой ч байсан. “Єнєєдєр би ингэж яваа ч хожим заавал болно” гэж боддог байв. Ингээд єнєєдєр манай сургуулийг хvмvvс мэддэг болсон. Хvvхдvvдээ ч єгдєг болсон. Одоо зарим хувийн сургууль конкурс авахгvй элсvvлнэ гэж байхад бид 5 хvvхдээс 1-ийг нь шалгаруулж авдаг. Манай сургуульд жил бvр 500 гаруй хvvхэд конкурс єгдєг. Тэгээд 100 хvvхдийн элсэлт авч байна. Манай сургууль тєгссєн оюутнуудаас 80-аад нь Японд 3 жилийн гэрээгээр ажил хийхээр явсан. Тэр ажлыг би олж зуучилж єгдєг. Японы талаас визийг нь гаргуулдаг.
Баатар: Энэ 10-аад жилд танай сургуулийг хичнээн оюутан ямар мэргэжлээр тєгссєн бэ?
Макихара: Япон хэлний багш орчуулагч, олон улсын сэтгvvлч, олон улсын эдийн засагч. Урьд жилээс эхлэн аялал жуулчлал, компьютерийн ангитай болсон. Одоо 80-аад оюутны 30% нь компьютерийн чиглэлээр сурдаг. Манай оюутнууд Улаанбаатарт компьютерийн компани байгуулсан. Японд тэд Тоёото, Мицубиши, Хонда, Ниссан зэрэг машины vйлдвэрт хурдны хайрцаг угсарч байна. Японд 3 жил дадлага хийгээд Монголдоо ирсэн оюутнууд компани байгуулан ажиллаж байна. Эхний явсан хvvхдvvд ноднин ирсэн, одоо 20-иод хvvхэд Японд компьютерийн чиглэлээр ажиллаж байна.
Баатар: Тэд ямар нэртэй компани байгуулсан бэ?
Макихара: Бьютик Монгол гэдэг компани.
Баатар: Одоогоор танай сургуулийг нийт хэдэн оюутан тєгсєєд байна?
Макихара: Суралцах явцдаа хангалтгvй дvн vзvvлсэн хvvхдийг сургуулиас хасдаг. Анхны элсэлтээс сургууль тєгсєх хvртэл 4 жилийн хугацаанд 17-18 хvvхэд сурлагаар хасагддаг, мєн хориод хvvхэд сургууль шилжих, ажил хийх, хvvхэд гаргах зэргээр явдаг. Нийт 5 тєгсєлт хийсэн. Энэ жил 6 дахь тєгсєлтєє хийнэ. Манай сургуулийг хэдэн зуун хvvхэд тєгссєн. Одоо жил бvр 70-аад хvvхэд тєгсєж байна.
Цэрэндорж: Танайх єєрийн сургуулийн байртай болсон уу?
Макихара: 1995 онд хєєцєлдєж байгаад газар аваад Японы талаас тєсєв олсон. Энэ нь зєвхєн сургуулийн байр байгуулах зориулалттай, 350 саяын хєрєнгє оруулалт, гэхдээ vvнийг буцалтгvй тусламж гэж надад олж єгсєн. Xєєцєлдсєєр байгаад эхний удаа байшингаа барьж амжилгvй хугацаа нь хэтэрчихээд 2 дахь удаагаа дарга дээрээ ороход манай дарга одоо дахиж ингэж болохгvй шvv гэж хэлж байсан. Ингээд зєвшєєрлєє аваад Энхболд дарга дээр ороод гvйцэтгэгчтэй гэрээгээ хийчхээд байж байтал Галсанпунцаг гэдэг хvн хажуугаас ороод газрыг маань булаагаад авчихсан. Тэгээд ном ёсоор нь явах гэхээр болохгvй байлаа. Тэгээд би бодлоо, би монгол хvvхдvvдийг сурах нєхцєлєєр нь хангаад єєрєє бvх хєрєнгєє гаргаж байгаа, хэрвээ би Монголын засгийн газраас мєнгє авъя гэсэн бол улс орон маань ядуу байгаа, мєнгє байхгvй гэх байсан. Би баар байгуулъя гэсэн бол зєвшєєрєхгvй байж болно, гэтэл сургууль байгуулъя гэхээр хvлээж авахгvй байна гэдэг дэндvv ойлгомжгvй зvйл байлаа. Ингээд 5, 6 сарын дараа газрын асуудлыг хvчингvй болгосон. Би зєвхєн гvйцэтгэгчийн зураг тєсєл хийхэд 7 саяыг зарцуулсан, барилга зургийн институтэд 15%-ийг єгєєд нийт єчнєєн саяын алдагдалд орсон байлаа. Хэрэв Японд ийм явдал болсон бол хуулиар ярина. Би ч мєн хуулиар зарцуулсан мєнгєє олж авах ёстой байсан. Гэвч би Монголд хуулиар яваад мєнгєє олж авч чаддаггvйг ойлгож байсаан. Хэрэв би шvvгчид мєнгє юм уу хахууль єгєх юм бол бvvр илvv ихийг алдах байсан тул би шvvхээр яваагvй.
Цэрэндорж: Сургуулиа байгуулсан уу? Одоо байраа барьсан уу, ямар байранд байна?
Макихара: Одоо дvнзэн байшинд байгаа, хуучин пийшинд тvлш тvлдэг байсан, зуухаа засуулсан. Тvvнийхээ хажууд байшин барих гэсэн юм. Ингээд нєгєє байшин барих талаарх асуудлаа эргээд хєєцєлдєхєєр шийдэж Энхболд даргад нарийн бичгээр нь дамжуулж єєрийнхєє байдлыг танилцуулсан.
Цэрэндорж: Танай багш нар Япон хvмvvс байдаг уу, монголчууд багшилдаг уу, оюутны тєлбєр ямар байдаг вэ?
Макихара: Жилдээ 360.000 тєгрєг. Найман япон багш байгаа, тэд нар монголчуудад тусалъя гэсэн сайхан сэтгэлээр сайн дураар ирдэг. Япон багш нарт монгол багш нараас арай илvv цалин єгєєд байраар хангаж єгдєг. Мэдээж, гадаадын иргэн суух байр гэхээр дор хаяад 150-250 мянга шvv дээ. Тvvнчлэн япон багш нар зардал ихтэй, яагаад монгол багш нараар багшлуулж болдоггvй юм бэ гэцгээдэг. Гэтэл би хvvхдvvдээс мєнгийг нь авчихаад сургасан шиг сургая, хариуцлагатай байя гэсэндээ япон багш нар авдаг.
Баатар: Хэдэн монгол багш байдаг вэ, цалингийн хувьд бусад их дээд сургуулиудтай харьцуулахад ямар байдаг вэ?
Макихара: Залуу багш нарын цалин 150,000 байгаа нь тийм ч єндєр биш л дээ. Япон багш нарын цалин 250,000 тєгрєг. Ер нь 150.000-250.000 хооронд хэлбэлздэг. Нийт 40 багштайгаас 8 нь япон, 32 монгол багш байгаа.
Баатар: Тэгвэл Mонголын 32 багшийг тэжээж, ажлын байрыг 32-оор нэмж байна гэсэн vг дээ.
Макихара: Манаач, жижvvр гээд 40-єєд хvн ажлын байртай болсоноос гадна дээр нь монгол хvvхдvvдийн ирээдvй, тархи толгойд юм хийж єгч байна шvv дээ. Хvний тархинд байгаа зvйлийг ямар ч хvн булааж авч чадахгvй, тэдгээр хvvхдvvд мэдлэг эзэмших нь хэнд ашигтай вэ гэвэл Mонгол орон, монголчуудад л ашигтай.
Баатар: Танай сургуульд зєвхєн монгол хvvхдvvд байдаг уу?
Макихара: Манай сургуульд Євєр Mонгол, Хєхнуураас 6, Буриадаас 2 хvvхэд тєгссєн одоо 2 байгаа, Тувагаас 1 хvvхэд тєгссєн, Бээжингээс 2, Дээд Mонголоос 4 хvvхэд тус тус байна.
Баатар: Тэгвэл гадаад оюутнууд 10% хvрэхгvй байна шvv дээ.
Цэрэндорж: Эдгээр хvvхдvvдийн сургалтын тєлбєр єєр vv, эсвэл адил жишгээр vv?
Макихара: Монголын Боловсролын яамнаас гадаад оюутны тєлбєр 2000 ам.доллар гэсэн заалт бий. Гэвч би тэдгээр хvvхдvvдийн амьдралын боломжийг мэддэг учраас тийм их мєнгє авдаггvй. Євєр Mонголд нэг айл хvvхдэдээ сургалтын тєлбєрт 2000 ам.доллар єгнє гэвэл бvх хєрєнгєє шавхаж байж гvйцээнэ. Буриад, євєр монгол, тувачууд салъя гэж салаагvй, тvvхийн хувьд л ийм болохоос адилхан монголчууд, тийм болохоор би монгол хvvхдvvдтэй адил жишгээр тєлбєр авдаг. Харин Японоос ирсэн хvvхдvvдээс 2000 ам.доллар авдаг. Японы амьдралын тvвшин, тэндэхийн нэг жилийн сургалтын тєлбєр ямар байдаг билээ. Японы талаас сургалтын тєлбєрийн жишиг харилцан адилгvй байгаа талаар асуудаг. Би тэд нарт зєвєєр ойлгох талаас нь тайлбарладаг, тэд чинь адилхан монгол хvvхдvvд шvv, хэрэв би дотуур байртай байсан бол тэд нарыг vнэ тєлбєргvй авна гэж хэлдэг.
Баатар: Энд нэг асуух юм байна. Єєрєє ингээд сургууль байгуулаад арван хэдэн жил явж байхад єєрийг чинь япон гэх юм уу, эсвэл энэ нэг євєрмонгол ч гэх юм уу, аль эсвэл бидний алтан ургийн хэлхээ, алаг махны тасархай монгол нєхєр минь гэж хvлээж авах юм уу ? Энэ 3-ын аль нь илvv мэдрэгддэг вэ?
Макихара: Япон гэсэн утгаар нь хvлээж авч байна. Би бас заримдаа эмзэглэдэг юм. Євєр Mонголын залуучуудыг бvгдийг нь сайн гэж би хэлж чадахгvй, гэхдээ сайн ч бай, муу ч бай євєр монгол гэж хэлэхээ нуудаг.
Баатар: Тэгэхээр хятад гэж хэлэх vv?
Макихара: Хэн ч гэж хэлэхээ дотроо нуудаг. Зарим хvмvvс надад тэгж хэлдэг. Євєр монгол гэж хэлэхээс шууд хятад гэж хэлэх нь амар байдаг гэж. Ийм уудам тал нутгийн хvмvvс бид тийм давчуухан бодож болохгvй гэж би боддог юм. Дайснаа бид нєхрєє болгох ёстой. Нєхрєє бид дайснаа болгоод байвал улам хvч муу болно. Тэгвэл хэн баярлана, том гvрэн Хятад баярлана, Орос баярлана. Тvvхийн гашуун сургамж амссан улс шvv, бид. Єнєєдєр сурч боловсорч, сэрж мэдрэх цаг vе ирсэн байна шvv. Бид хоорон
(Цахим Єртєє Сvлжээнээс)
Oovr Mongolyn Aduuchin Zaluu
Zamdaan Magazine for US Mongolians No.23, 2005 (sunduinjud@yahoo.com or zamdaan@yahoo.com)
Алаг хорвоогooр бэдрэн яваа бидний монголчууд Ар, Євєр гэлтгvй хувь тавилангийн зєрєгт, холын Америк орноо ийнхvv уулздаг байжээ. Замын хvний vгийг заавал сонсдог нэгэн монгол ёс бий. “Алтан хундагa”-аар тvрлэг хийж, анд нєхдийн сэтгэлийг уудлан хэдэн vг хэлvvллээ.
Цэрэндорж: Єнєєдєр бидний угсаа нэгт Євєр Mонголын эрдэмтэн 2 залуутай уулзаж ярилцаад сууж байна. Та бvхэн єєрсдийгєє товч танилцуулaхгvй юу?
Макихара: Миний монгол нэр Соёлт, япон нэр маань Макихара. Макихара гэдэг бол тал нутгийн малчин гэсэн утгатай юм. Би єєрєє малчин байсан. Бага байхдаа Євєр Mонголд соёлын хувьсгалын vеэр хvмvvс яаж тамлагдан зовж явсныг нvдээрээ vзэж ирсэн. “Монголыг монголоор нь” гэж бие биеийг нь зодуулдаг учрaac хvн зодсон хvмvvсийн ихэнх нь монголчууд байдаг байсан. Тиймээс манай ээж монголоо зодсон монголчуудын “махыг нь идэх юмсан” гэж хараадаг, их занадаг байсан. Cvvлд нь хvн зодсон тэдгээр монголчууд зохих хэмжээний шийтгэл хvлээсэн. Єєрсдийн боловсрол, соёл нимгэнээс болоод тийм гэмтэй, хууль бус зvйл хийж байсан. Хувьсгалч, шударга сайн хvн болох гээд цаад учрыг нь олохгvй, муу хvчний эрхэнд єєрсдийн ах дvv, тєрєл садан, ойр дотнын хvмvvсээ зодоод cоёл боловсролгvйгээсээ болоод єєрсдийгєє vрж байсан. Цаад талын єдєєсєн бодлогыг нь бид эрэгцvvлэх ёстой. Бид тэр vед ар талын бодлыг нь мэддэггvй байсан, энэ утгаараа хvнд соёл боловсрол хэрэгтэй юм. Би Нацагдорж гуайн “Хуучин хvv” зохиолыг маш олон дахин уншсан. Сургууль байгуулъя, ядахдаа бага сургууль байгуулъя гэж их эртнээс бодож байлаа. 1987 онд Японд ирээд, 1989 онд Японы нэгэн компаниас хєрєнгє мєнгийг нь ивээн тэтгvvлээд, Мацумото гэдэг хvнтэй Япон хэлний сургууль байгуулсан. Байгаль гэдэг хvн хамтарч байгаад, сvvлд нь Євєр Монголоос 200-гаад оюутан Японд ирvvлж, манай сургуульд суралцуулсан. Энэ бол Євєр Монголын соёлд миний оруулсан хувь нэмэр.
Баатар: Тэгвэл єєрєє Байгалийг анх Японд авчирсан хvн байна шvv дээ?
Макихара: Тиймээ, би тэр сургуулиа байгуулаад Байгалийг авчирсан. Cургуулиа тєгсєєд их сургуульдаа vлдсэн, сурлагын маш єндєр амжилт vзvvлээд багшилж байсан хvмvvсийг би авчирсан. Мэдээж ингэж залуусыг авчраад байхаар манай ах дvv, садан тєрлийн хvмvvс надад маш их гомддог. Хvний хvмvvсийг авч яваад, єєрсдийгєє авдаггvй гээд надад гомддог байхгvй юу. Xамгийн гол нь би єєрийн ах дvv садангаас авчирч болно. Авчирсан хойно тэд шаардлага хангадаггvй. Тийм учраас тєгсєж ирээд нийгэмдээ ямар vр бvтээл гаргаж чадах вэ гэсэн утгаараа дандаа сургуулийн багш нарыг сургасан. Японд яваад Євєр Монголд ирсний дараа нь тэднийг бvгдийг нь дуудаж асуусан байсан. Хятадаас Японд явах хvн асар их зоос мєнгє тєлдєг юм. Би тэднээс мєнгє аваагvй учраас тэд их гайхаж, миний ард талд намайг хэн дэмждэгийг сонирхож байсан.
Цэрэндорж: Та єєрєє Японд сургуульд ирэхдээ ямар шалгуур давж байв. Тэр vед ямар бэрхшээл саад байв?
Макихара: Японы байгууллагаас Японд суралцуулна гэсэн бичиг авсан. Мєн би япон найз нартай байснаа хvмvvст хэлдэггvй, зєвхєн миний хэдхэн найз л намайг мэддэг байсан. Яагаад гэвэл Хятадын засгийн бодлого маш хатуу байсан.
Цэрэндорж: Сургуульд явахаар урилга, виз авсан уу?
Макихара: Сургуульд явахаар виз авсан.
Цэрэндорж: Японд сургуульд сураад, тэндхийн хvнтэй танилцаж гэр бvл болсон гэсэн. Мєн 1993 онд Ар Монголд сургууль байгуулсан юм байна. Тэгэхэд Монголд байдал ямар байсан, єєрт чинь юу бодогдож байв? Сургууль байгуулахад бэрхшээл их тохиолдов уу?
Баатар (нэмэлт): Яагаад чухам Ар Монголд cургууль байгуулсан юм бэ? Євєр Монголд байгуулж болоогvй юм уу?
Макихара: Монголд ардчилал анх гарахад би Японд байсан. Тэгээд Японы Гадаад хэргийн яамны орчуулагчаар Монголд ирсэн. Тэр vед шадар сайд Ганболд байсан. Монголын талаар бvрэн дvvрэн ойлголт байгаагvй. Mонголчууд сайхан амьдардаг, халуун дотно хvлээн авна л гэж боддог байсан. Бvх Євєр Монголчууд миний адил боддог байсан байх. Яагаад гэвэл биднийг хvvхэд байхад Євєр Монголд “Ар Монголд очвол авгай хvvхэд аваад их сайхан амьдардаг” гэсэн нэг домог яриа байсан. Ингээд би Монголд анх удаа япончуудтай хамт очсон. Японы Засгийн газрын шугамаар явсан болохоор маш хvндтэй хvлээж авсан. Хамгийн сайхан санагдсан зvйл гэвэл жолооч нь монгол хvн, тэгээд нуух юу байх вэ сайхан монголоор яриад л чихэнд сонсголонтой, жолооч монголоор сайн байна уу гээд монголоор ярих онцгой сайхан байсан. Хятадад бол жолооч нь дандаа л хятад байна шvv дээ. Тэгээд эхний єдєр ажил алба гээд гадуур гарах зав олдоогvй. Харин дараа єдрийн єглєє эрт босоод автобусанд суугаад явсан, хаа хvрсэн, ямар автобусанд сууснаа одоо хvртэл санахгvй байна. Зvгээр л автобусанд суугаад хvмvvс монголоор ярихыг сонсоод нэг бvтэн тойрч явсан. Энэ бол 90 оны євєл 1 сард болсон явдал.
Цэрэндорж: Японы ямар тєлєєлєгчид байв?
Макихара: Гадаад яамны хvмvvс, бизнесийн эзэд, Тоёото машины vйлдвэрийн хvмvvс явж байсан.
Баатар: Хvмvvс монголоор ярьж байсан гэж байна шvv дээ. Тэгэхээр монголоор ярих чихэнд чинь хоногшоогvй байсан гэсэн vг vv?
Макихара: Автобусанд энгийн хvмvvс хоорондоо монголоор ярихаар монгол хэл чинь мєхєєгvй, амьд байгаа юм байна гэж бодохоор сайхан байсан. Бид чинь Хєх хотод автобусаар явахад дандаа хятадаар ярьдаг шvv дээ. Тийм болохоор автобусны жолооч, хураамж авагч, зорчин хэрэгчид бvгдээрээ монгол байсан болохоор ёстой нєгєє цус хєєрєх шиг болсон.
Цэрэндорж: Тэгээд монголд удсан уу?
Макихара: Ердєє 5 хоноод буцсан.
Баатар: Ямар сэтгэгдэлтэй буцсан бэ?
Макихара: Маш єндєр сэтгэгдэлтэй буцсан. Дараа нь Тоёотогийн vйлдвэрийн хvмvvстэй орчуулагчаар ирсэн. Японы уруулын будгийн vйлдвэрт хонины ноосны зунгаг хэрэгтэй болоод Монголоос ноос авч цэвэрлэн, тосоор нь уруулын будаг хийх судалгаа хийж байсан юм.
Цэрэндорж: Хэдийнээс Монголд сургууль байгуулах санаа тєрсєн бэ?
Макихара: “Монголд юм хийхгvй бол болохгvй” гэсэн санаа ардчилал эхлээд юм сайхан чєлєєтэй болоод ирсэн тэр vеэс бодогдсон юм. Энэ тухай миний бичсэн тэмдэглэл бий. Улаанбаатар бол монголчуудын тvvх соёлын єв байх ёстой. Тэгээд монгол хvчтэй байх юм бол Євєр Монголоо татаад аваад явна гэсэн бодолтой. Анх би Євєр Монголд сургууль байгуулах гэж байсан юм. Тэгвэл хєрєнгє мєнгє тєдийлэн их шаардахгvй байсан юм. Гэхдээ би Монголд байгуулсан. Энэ тухай хятадуудад шууд хэлж боломгvй, хэлэх арга хэлбэр єєр. Тэгээд Євєр Mонголд монгол сургууль байгуулья, энд хятад, тєвд, тангад ямар ч хvvхэд сурч болно. Гагцхvv конкурсийг монголоор єгнє, бvх хичээлийг монголоор заана гэсэн байр суурийг би баримталсан. Гэтэл Євєр Монголын боловсролын газраас хичээлийг 50 хувь монгол, 50 хувь хятад хэлээр заах, мєн монгол хятад хvvхдvvдийг хамт сургах заавар єгсєн. Би vvнд дvргvй байсан.
Баатар: Xэрвээ Євєр Монголд сургууль байгуулж болохгvй бол хэрхэн ажиллах талаар ямар бодолтой байсан бэ?
Макихара: Би бас Улаан-Vдэд япончуудтай хамт очиж байсан. 1991 онд Улаан-Vдэд Буриадын боловсролын сайд Намсраев гуайтай уулзаж, тэндхийн сургуулиудад япон хэл заах багш нарыг vнэгvй байраар хангаж, цалин єгье гэж тохирсон.
Цэрэндорж: Улаан-Vдэд Японоос Монгол руу орчуулга хийж байв уу?
Макихара: Vгvй, японоос монголоор дамжиж, орос руу давхар орчуулга хийж ойлголцож байсан. Ингээд Улаан-Vдэд сургууль байгуулахаар болов. Намсраев сайд их дэмжиж байсан. Энэ дагуу боловсролын газрын дарга Манжиев гуайг Японд урьсан. Эм болон ачаа зєєдєг тэргэнцэр Японд хийлгэх, Улаан-Vдэд сургууль байгуулахaaр харилцан тохиролцоо хийсэн. Манжиев гуай 1992 оны 9 сард Японд ирэх ёстой байтал ирээгvй. Ингээд Улаан-Vдэд сургууль байгуулах яриа маань бvтэлгvй болсон. Тэгээд бид нийт монголчуудын голомт болсон Ар Монголд ирж сургууль байгуулахаар Боловсролын сайд Єлзийхутаг гуайтай уулзаж, сургууль байгуулъя гэсэн чинь Улаанбаатараас 70 км хол орос цэргийн vлдээсэн газрыг зааж єгсєн. Тэр vед манай дарга Yнo Шиёо гэдэг япон хvн уурлаад, юу ярьж байгаа юм гээд Япон руу буцсан.
Цэрэндорж: Yнo Шиёо гуай ямар алба хаадаг хvн байсан бэ?
Макихара: Японы Боловсролын яамны дэргэд Хvvхэд багачуудын боловсролын тєв гэж байдаг. Тэндэхийн Гvйцэтгэх зєвлєлийн гишvvн хvн байсан. Тэр хvн Монголд 5 хоногийн томилолттой ирсэн боловч, зорьсон хэрэг маань бvтээгvй болохоор 2 хоноод Япон руу буцсан. Бид явах онгоцоо хvлээлгvй вагоноор буцаж байсан. Тэгээд би Байгальд энэ тухай хэлсэн. Монгол хvний хэлж байгааг шууд япон хvнд шууд хэлж болдоггvй. Иймээс бид сайн ойлголцоогvй юм. Ингээд би 1993 онд эргээд Монголд ирсэн. Яг сургууль байгуулах гэтэл авилгын асуудалтай тулгарсан. Гэхдээ яг авилга гэж хэлэхгvй л дээ. Зvгээр бичиг баримт чинь бvтэхгvй, болоогvй байна гээд дахин дахин явуулаад, удаашруулаад байдаг. Тухайн vед тийм л байсан юм. Манай дарга тэгэхэд гайхаж байсан, чи Монголд сургууль байгуулах гэж байж яагаад авилга єгч байгаа юм бэ гэж. Тэгэхэд нь би хэлсэн, за би Хятад, Буриадад сургууль байгуулах гээд чадаагvй тул авилга єгсєн ч монголчууддаа єгье, xятадуудад ч гэсэн тухайн vед бага сага авилга єгдєг тийм юм байcан. Гэвч тухайн vед тэдэнд би авилга єгєх шаардлага гараагvй. За тэгээд Mонголд єнєєдєр айл, хvний амьдралын тvвшин ямар байгаа билээ, авилга єгсєн ч би монголдоо єгье гэж хэлдэг байсан. Одоо манай дарга хааяа тоглоомоор хэлдэг байхгvй юу. Чиний авилга чинь хэрээс хэтэрсэн биш vv гэж. За ингээд сургууль байгуулах ажлаа эхэлж байсан даа.
Цэрэндорж: Сургууль байгуулах таны санаа байсан байна. Тэгэхээр япончууд таныг дэмжээд хєрєнгє мєнгийг нь гаргасан байна уу?
Макихара: Японы талаас маш их дэмжиж, бvх мєнгє тєгрєгийг би єєрєє хариуцаж байсан. Жишээлбэл, Японы тал бидний сурах бичгийг контейнерээр vнэ тєлбєргvй зардлыг нь даагаад ирvvлж байсан. Тэгээд манай дарга чамайг vндэстнийхээ тєлєє юм хийж байгаа учраас бид дэмжиж байна. Харин чи эхэлсэн ажлаа гvйцээ, бид чиний цалинг таслахгvй єгье гэж байсан. Энэ бол их том дэмжлэг бoлcoн.
Баатар: Тэр чинь Японы Соёлын яамны гол бодлого мєн vv?
Макихара: Япон хэдийгээр зах зээлийн орон боловч, соёл боловсролыг их дэмжиж, намайг Монгол дахь ажлаа бvтэлтэй сайн хийж дуусга, битгий наашаа яарч ирээрэй гэж цалин мєнгийг тасралтгvй єгч байсан нь маш том дэмжлэг.
Баатар: За тэгээд сургууль байгуулах эрхээ авчээ. Яг єєрєє орж ирэхэд байр савнаас эхлээд хєєцєлдєх юм их байв уу. Энэ бvгдийг яаж амжуулсан бэ?
Макихара: Эхлээд бид намын сургуультай гэрээ хийж, тэр байрны засварыг хийнэ гэж. Гэтэл яг ажил эхэлтэл та нар чинь 100% гадаадын хєрєнгє оруулалттай компани байна гээд тvрээсийнхээ vнийг нэмсэн. Хэрэв vнэтэй гэж байгаа бол єєр газар ол гэсэн. Тэгээд яахав, тухайн vед бид ярьж хєєрєєд vнээ нэмсэн. Хэрэв энэ бvгдийг Японы талд хэлэх бол бол тэд ойлгохгvй, шууд татгалзаж болох байсан. Японд гэрээ бол гэрээ, тvvнийгээ зєрчвєл шууд хvчингvй болно. Тийм учраас би япончуудтай ярилгvй, энэ бvгдийг зохицуулах шаардлага гарсан.
Баатар: Тэр vед та Японы иргэн байсан уу, аль эсвэл...
Макихара: Арай болоогvй байсан. За тэгээд тэндээсээ гараад Барилгын Цэргийн Удирдах газарт нvvж ирсэн. Тухайн vед 4 давхрын 2 давхар нь айхтар муудсан байв. Та нар сургууль байгуулах гэж байгаа бол бид дэмжинэ гээд 5 жилийн хугацаатай гэрээ байгуулсан. Тэгээд тухайн vеийн ханшаар 6 сая тєгрєгийн засвар хийсэн. Гэтэл засварын дараа гэрээ маань нэг жилийн хvчинтэй болсон. Яагаад гэвэл бид та нарыг Mонголын компани гэж гэрээ хийсэн, гэтэл Японтой хамтарсан юм байна, vнээ нэмлээ гэсэн. Тэгэхэд нь би хэлсэн, таныг 5 жил хєдлєхгvй гэхээр чинь би гэрээ байгуулсан, одоо мєнгєє буцааж авъя даа гэсэн. Гэтэл мєнгє байхгvй, єєр газар олж ор гэсэн.
Цэрэндорж: Mаш олон хvндрэл бэрхшээл учирсан байж таарна. Зах зухаас нь бид гадарлаж байна. 1993 оноос хойш 12, 13 жил болжээ. Одоо танай сургууль ямар тvвшинд хvрсэн бэ?
Макихара: “Yнэнээр явбал vхэр тэргээр туулай гvйцнэ” гэдэг шvv дээ. Залуу ч байсан, зоригтой ч байсан. “Єнєєдєр би ингэж яваа ч хожим заавал болно” гэж боддог байв. Ингээд єнєєдєр манай сургуулийг хvмvvс мэддэг болсон. Хvvхдvvдээ ч єгдєг болсон. Одоо зарим хувийн сургууль конкурс авахгvй элсvvлнэ гэж байхад бид 5 хvvхдээс 1-ийг нь шалгаруулж авдаг. Манай сургуульд жил бvр 500 гаруй хvvхэд конкурс єгдєг. Тэгээд 100 хvvхдийн элсэлт авч байна. Манай сургууль тєгссєн оюутнуудаас 80-аад нь Японд 3 жилийн гэрээгээр ажил хийхээр явсан. Тэр ажлыг би олж зуучилж єгдєг. Японы талаас визийг нь гаргуулдаг.
Баатар: Энэ 10-аад жилд танай сургуулийг хичнээн оюутан ямар мэргэжлээр тєгссєн бэ?
Макихара: Япон хэлний багш орчуулагч, олон улсын сэтгvvлч, олон улсын эдийн засагч. Урьд жилээс эхлэн аялал жуулчлал, компьютерийн ангитай болсон. Одоо 80-аад оюутны 30% нь компьютерийн чиглэлээр сурдаг. Манай оюутнууд Улаанбаатарт компьютерийн компани байгуулсан. Японд тэд Тоёото, Мицубиши, Хонда, Ниссан зэрэг машины vйлдвэрт хурдны хайрцаг угсарч байна. Японд 3 жил дадлага хийгээд Монголдоо ирсэн оюутнууд компани байгуулан ажиллаж байна. Эхний явсан хvvхдvvд ноднин ирсэн, одоо 20-иод хvvхэд Японд компьютерийн чиглэлээр ажиллаж байна.
Баатар: Тэд ямар нэртэй компани байгуулсан бэ?
Макихара: Бьютик Монгол гэдэг компани.
Баатар: Одоогоор танай сургуулийг нийт хэдэн оюутан тєгсєєд байна?
Макихара: Суралцах явцдаа хангалтгvй дvн vзvvлсэн хvvхдийг сургуулиас хасдаг. Анхны элсэлтээс сургууль тєгсєх хvртэл 4 жилийн хугацаанд 17-18 хvvхэд сурлагаар хасагддаг, мєн хориод хvvхэд сургууль шилжих, ажил хийх, хvvхэд гаргах зэргээр явдаг. Нийт 5 тєгсєлт хийсэн. Энэ жил 6 дахь тєгсєлтєє хийнэ. Манай сургуулийг хэдэн зуун хvvхэд тєгссєн. Одоо жил бvр 70-аад хvvхэд тєгсєж байна.
Цэрэндорж: Танайх єєрийн сургуулийн байртай болсон уу?
Макихара: 1995 онд хєєцєлдєж байгаад газар аваад Японы талаас тєсєв олсон. Энэ нь зєвхєн сургуулийн байр байгуулах зориулалттай, 350 саяын хєрєнгє оруулалт, гэхдээ vvнийг буцалтгvй тусламж гэж надад олж єгсєн. Xєєцєлдсєєр байгаад эхний удаа байшингаа барьж амжилгvй хугацаа нь хэтэрчихээд 2 дахь удаагаа дарга дээрээ ороход манай дарга одоо дахиж ингэж болохгvй шvv гэж хэлж байсан. Ингээд зєвшєєрлєє аваад Энхболд дарга дээр ороод гvйцэтгэгчтэй гэрээгээ хийчхээд байж байтал Галсанпунцаг гэдэг хvн хажуугаас ороод газрыг маань булаагаад авчихсан. Тэгээд ном ёсоор нь явах гэхээр болохгvй байлаа. Тэгээд би бодлоо, би монгол хvvхдvvдийг сурах нєхцєлєєр нь хангаад єєрєє бvх хєрєнгєє гаргаж байгаа, хэрвээ би Монголын засгийн газраас мєнгє авъя гэсэн бол улс орон маань ядуу байгаа, мєнгє байхгvй гэх байсан. Би баар байгуулъя гэсэн бол зєвшєєрєхгvй байж болно, гэтэл сургууль байгуулъя гэхээр хvлээж авахгvй байна гэдэг дэндvv ойлгомжгvй зvйл байлаа. Ингээд 5, 6 сарын дараа газрын асуудлыг хvчингvй болгосон. Би зєвхєн гvйцэтгэгчийн зураг тєсєл хийхэд 7 саяыг зарцуулсан, барилга зургийн институтэд 15%-ийг єгєєд нийт єчнєєн саяын алдагдалд орсон байлаа. Хэрэв Японд ийм явдал болсон бол хуулиар ярина. Би ч мєн хуулиар зарцуулсан мєнгєє олж авах ёстой байсан. Гэвч би Монголд хуулиар яваад мєнгєє олж авч чаддаггvйг ойлгож байсаан. Хэрэв би шvvгчид мєнгє юм уу хахууль єгєх юм бол бvvр илvv ихийг алдах байсан тул би шvvхээр яваагvй.
Цэрэндорж: Сургуулиа байгуулсан уу? Одоо байраа барьсан уу, ямар байранд байна?
Макихара: Одоо дvнзэн байшинд байгаа, хуучин пийшинд тvлш тvлдэг байсан, зуухаа засуулсан. Тvvнийхээ хажууд байшин барих гэсэн юм. Ингээд нєгєє байшин барих талаарх асуудлаа эргээд хєєцєлдєхєєр шийдэж Энхболд даргад нарийн бичгээр нь дамжуулж єєрийнхєє байдлыг танилцуулсан.
Цэрэндорж: Танай багш нар Япон хvмvvс байдаг уу, монголчууд багшилдаг уу, оюутны тєлбєр ямар байдаг вэ?
Макихара: Жилдээ 360.000 тєгрєг. Найман япон багш байгаа, тэд нар монголчуудад тусалъя гэсэн сайхан сэтгэлээр сайн дураар ирдэг. Япон багш нарт монгол багш нараас арай илvv цалин єгєєд байраар хангаж єгдєг. Мэдээж, гадаадын иргэн суух байр гэхээр дор хаяад 150-250 мянга шvv дээ. Тvvнчлэн япон багш нар зардал ихтэй, яагаад монгол багш нараар багшлуулж болдоггvй юм бэ гэцгээдэг. Гэтэл би хvvхдvvдээс мєнгийг нь авчихаад сургасан шиг сургая, хариуцлагатай байя гэсэндээ япон багш нар авдаг.
Баатар: Хэдэн монгол багш байдаг вэ, цалингийн хувьд бусад их дээд сургуулиудтай харьцуулахад ямар байдаг вэ?
Макихара: Залуу багш нарын цалин 150,000 байгаа нь тийм ч єндєр биш л дээ. Япон багш нарын цалин 250,000 тєгрєг. Ер нь 150.000-250.000 хооронд хэлбэлздэг. Нийт 40 багштайгаас 8 нь япон, 32 монгол багш байгаа.
Баатар: Тэгвэл Mонголын 32 багшийг тэжээж, ажлын байрыг 32-оор нэмж байна гэсэн vг дээ.
Макихара: Манаач, жижvvр гээд 40-єєд хvн ажлын байртай болсоноос гадна дээр нь монгол хvvхдvvдийн ирээдvй, тархи толгойд юм хийж єгч байна шvv дээ. Хvний тархинд байгаа зvйлийг ямар ч хvн булааж авч чадахгvй, тэдгээр хvvхдvvд мэдлэг эзэмших нь хэнд ашигтай вэ гэвэл Mонгол орон, монголчуудад л ашигтай.
Баатар: Танай сургуульд зєвхєн монгол хvvхдvvд байдаг уу?
Макихара: Манай сургуульд Євєр Mонгол, Хєхнуураас 6, Буриадаас 2 хvvхэд тєгссєн одоо 2 байгаа, Тувагаас 1 хvvхэд тєгссєн, Бээжингээс 2, Дээд Mонголоос 4 хvvхэд тус тус байна.
Баатар: Тэгвэл гадаад оюутнууд 10% хvрэхгvй байна шvv дээ.
Цэрэндорж: Эдгээр хvvхдvvдийн сургалтын тєлбєр єєр vv, эсвэл адил жишгээр vv?
Макихара: Монголын Боловсролын яамнаас гадаад оюутны тєлбєр 2000 ам.доллар гэсэн заалт бий. Гэвч би тэдгээр хvvхдvvдийн амьдралын боломжийг мэддэг учраас тийм их мєнгє авдаггvй. Євєр Mонголд нэг айл хvvхдэдээ сургалтын тєлбєрт 2000 ам.доллар єгнє гэвэл бvх хєрєнгєє шавхаж байж гvйцээнэ. Буриад, євєр монгол, тувачууд салъя гэж салаагvй, тvvхийн хувьд л ийм болохоос адилхан монголчууд, тийм болохоор би монгол хvvхдvvдтэй адил жишгээр тєлбєр авдаг. Харин Японоос ирсэн хvvхдvvдээс 2000 ам.доллар авдаг. Японы амьдралын тvвшин, тэндэхийн нэг жилийн сургалтын тєлбєр ямар байдаг билээ. Японы талаас сургалтын тєлбєрийн жишиг харилцан адилгvй байгаа талаар асуудаг. Би тэд нарт зєвєєр ойлгох талаас нь тайлбарладаг, тэд чинь адилхан монгол хvvхдvvд шvv, хэрэв би дотуур байртай байсан бол тэд нарыг vнэ тєлбєргvй авна гэж хэлдэг.
Баатар: Энд нэг асуух юм байна. Єєрєє ингээд сургууль байгуулаад арван хэдэн жил явж байхад єєрийг чинь япон гэх юм уу, эсвэл энэ нэг євєрмонгол ч гэх юм уу, аль эсвэл бидний алтан ургийн хэлхээ, алаг махны тасархай монгол нєхєр минь гэж хvлээж авах юм уу ? Энэ 3-ын аль нь илvv мэдрэгддэг вэ?
Макихара: Япон гэсэн утгаар нь хvлээж авч байна. Би бас заримдаа эмзэглэдэг юм. Євєр Mонголын залуучуудыг бvгдийг нь сайн гэж би хэлж чадахгvй, гэхдээ сайн ч бай, муу ч бай євєр монгол гэж хэлэхээ нуудаг.
Баатар: Тэгэхээр хятад гэж хэлэх vv?
Макихара: Хэн ч гэж хэлэхээ дотроо нуудаг. Зарим хvмvvс надад тэгж хэлдэг. Євєр монгол гэж хэлэхээс шууд хятад гэж хэлэх нь амар байдаг гэж. Ийм уудам тал нутгийн хvмvvс бид тийм давчуухан бодож болохгvй гэж би боддог юм. Дайснаа бид нєхрєє болгох ёстой. Нєхрєє бид дайснаа болгоод байвал улам хvч муу болно. Тэгвэл хэн баярлана, том гvрэн Хятад баярлана, Орос баярлана. Тvvхийн гашуун сургамж амссан улс шvv, бид. Єнєєдєр сурч боловсорч, сэрж мэдрэх цаг vе ирсэн байна шvv. Бид хоорон
Харь гаригийнхан байдаг 